De toekomst van handel en logistiek: kansen, knelpunten en ketenregie

De logistieke sector bevindt zich in een stroomversnelling. Internationale handel, geopolitiek, energietransitie en technologische innovaties zetten supply chains wereldwijd onder druk. Tegelijkertijd groeit de noodzaak voor nauwere samenwerking tussen wetenschap, bedrijfsleven en beleidsmakers om Nederland als vooraanstaand logistiek knooppunt toekomstbestendig te houden. Prof. dr. Albert Veenstra, hoogleraar Internationale Handel en Logistiek aan de Rotterdam School of Management, deelt zijn inzichten.

Kunt u kort uw huidige werkterrein schetsen?

“Zeker. Ik ben hoogleraar Internationale Handel en Logistiek aan de Rotterdam School of Management en Senior Program Manager bij UPT BV, Erasmus Universiteit Rotterdam. Mijn focus ligt op de logistiek die internationale handelsstromen faciliteert. Ik onderzoek onder meer de impact van tarieven, de energie­transitie binnen scheepvaart en logistiek, en veranderingen in de machtsverhoudingen in de containerketen.”

Wat zijn de grootste actuele ontwikkelingen in uw vakgebied?

“De tarievenoorlog, met name tussen de VS en China, leidt tot grote onzekerheid in wereld­wijde handelsstromen. Ook de energie­transitie verandert de manier waar­op goederen vervoerd worden en er ontstaan nieuwe stromen, zoals ammoniak en methanol. Daarnaast is de rol van grote rederijen veranderd; zij integreren steeds meer keten­­activiteiten en domineren terminals en expeditie. Met hun machtspositie creëren  ze verstoringen in havens, zoals de congestie in Rotterdam. Dit is ernstiger dan we dachten, zoals nu te zien is aan de achterblijvende overslag ten opzichte van Antwerpen.”

Waarom heeft Rotterdam daar meer last van dan Antwerpen?

“In Rotterdam kampen we met complexe transities. De ECT-terminal verliest klanten aan andere terminals zoals APM en RWG, en heeft dus haar operationele capaciteit teruggeschaald. Tegelijkertijd zijn uitbreidingen bij die terminals nog niet gerealiseerd, terwijl de containeroverslag wel wat groeit. Dit veroorzaakt een capaciteit crisis met grote druk op ruimte en personeel.”

Wat is de impact van protectionistische maatregelen, zoals die van de VS?

“Die zijn gebaseerd op een ouderwets handelsdenken dat het bestaan van supply chains negeert. Tarieven leiden dan tot allerlei onverwachte effecten zoals fluctuerende handels­stromen en voorraadvorming. Voor de logistieke sector en voor de wetenschap maakt dit het uiterst lastig om betrouwbare voorspellingen te doen.”

Wat betekent deze onzekerheid voor warehousing?

“Onzekerheid leidt altijd tot meer voorraad­vorming: bedrijven vullen hun warehouses uit voorzorg. Dit zagen we tijdens COVID-19 en zien we nu opnieuw. Hierdoor blijven warehouses overvol, ondanks pogingen om just-in-time logistiek te perfectioneren.”

Hoe adviseert u de sector en beleidsmakers hierin?

“We monitoren ontwikkelingen zoals werk­gelegenheid in havens en strategische trends, zoals Chinese invloed in de maritieme sector en cyberveiligheid. Ons werk zit vaak tussen consultancy en wetenschappelijk onderzoek in. Een actueel voorbeeld is de impact van allerlei nieuwe EU-regelgeving op internationale supply chains en logistiek.”

De binnenvaart heeft te maken met infrastructuurproblemen. Wat speelt daar precies?

“De sector bestaat uit kleine, vaak internationaal bemande bedrijven. Problemen zoals aan­varingen met bruggen en sluizen worden veroorzaakt door taalbarrières, vermoeid­heid, complexe vaarregels en technologische onkunde. Wij denken mee over oplossingen op het gebied van onderwijs, vakmanschap en technologie-integratie.”

Welke rol speelt de douane bij Nederland’s positie als logistiek knooppunt?

“Nederland heeft altijd een sterke positie gehad dankzij efficiënte douaneprocessen, waar­door internationale goederenstromen makkelijk via Nederlandse warehouses liepen. Nieuwe douaneregels sinds 2016 maken dit complexer, wat gevolgen heeft voor de aantrekkelijkheid van Nederland.”

Moeten we kritisch zijn over de rol van Nederland als logistiek knooppunt?

“Absoluut. We moeten nadenken welke logistiek we willen faciliteren. Hoogwaardige logistiek, zoals die van bloemen, gekoelde producten en gevaarlijke stoffen, moet je koesteren. Lage waarde logistiek, zoals bulk e-commerce, levert weinig op en vraagt om arbeidsintensieve processen zonder hoge toegevoegde waarde.”

Hoe beïnvloedt de energietransitie de logistieke sector?

“Zeer ingrijpend. Er komt druk op het vervoer van nieuwe brandstoffen zoals waterstof en ammoniak. Tegelijk leidt elektrificatie van wegtransport tot andere logistieke eisen, zoals laadpleinen bij warehouses. Elektrificatie gaat sneller dan gedacht, wat nu leidt tot netcongestie; een groot probleem omdat nieuwe warehouses vaak geen stroomcapaciteit meer krijgen.”

Had de sector die congestie kunnen voorzien?

“Niet echt. De elektrificatie versnelde on­verwacht door ontwikkelingen bij voertuig­fabrikanten en beleids­stimulering. Net­beheerders werken nu hard aan oplossingen, maar upgrades vergen jaren.”

Speelt energiemanagement binnen warehouses een grotere rol?

“Zeker. Vaak zijn warehouse-eigenaren vast­goed­ontwikkelaars zonder betrokkenheid bij logistieke operaties. Er zijn initiatieven zoals eigen zonneparken, maar een structurele oplossing vraagt nauwere samen­werking tussen vastgoedpartijen, logistiek dienst­verleners en energieproducenten.”

U sprak over de behoefte aan beter begrip van supply chains bij beleidsmakers. Kunt u dat toelichten?

“Beleidsmaatregelen zoals de EU ontbossings­wetgeving raken supply chains, maar worden ontwikkeld als men geen echt inzicht heeft in ketenstructuren. Bijvoorbeeld: palmolie wordt gemengd opgeslagen, en administratief gescheiden, maar regelgeving eist fysieke scheiding. Zulke maatregelen veroorzaken grote logistieke knelpunten. Wij proberen daarom inzichtelijk te maken hoe ketens echt werken en pleiten voor betere dialoog met beleidsmakers.”

Wat moet de sector doen om beleidsmakers beter te bereiken?

“Logistieke bedrijven moeten veel explicieter uitleggen dat zij schakels zijn in ketens. Beleidsmaatregelen raken vaak niet direct hun eigen activiteiten, maar hebben via keten­effecten enorme impact. Zonder dat bewust­zijn ontstaan inefficiënte regels die supply chains verstoren.”