Viapass als sturende kracht van kilometerheffingsysteem voor vrachtwagens

Op 17 juli 2024 blaast Viapass tien kaarsjes uit. Het interregionale overheidsagentschap dat in ons land het kilometerheffingsysteem voor vrachtwagens realiseerde, heeft een intens parcours afgelegd. Administrateur-generaal Johan Schoups is trots op zijn team. Hij blikt terug op het voorbije decennium.

“De invoering van de jaarlijkse geïndexeerde kilometerheffing voor vrachtwagens heeft een lang parcours afgelegd”, zegt Johan Schoups. “In januari 2011 sloten de drie gewesten in ons land een politiek akkoord over de hervorming van de verkeersfiscaliteit. Dit akkoord vormde de basis voor de kilometerheffing. Het mondde uit in een samenwerkingsakkoord in 2014 en een wetgevend kader in 2015.”

“Sinds 1 april 2016 bestaan er in België drie gewestelijke tolgebieden voor vrachtvervoer van meer dan 3,5 ton. De voorbereiding en realisatie van dit kilometerheffingsysteem was een hele krachttoer”, geeft Johan aan. “Als zogenaamde ‘interregionale entiteit’ moesten we instaan voor de controle van dienstverleners, de coördinatie tussen Vlaanderen, Wallonië en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, en een heldere communicatie over de kilometerheffing. De uitrol en synchronisatie van een kilometerheffingsysteem in drie verschillende gewesten in de drie landstalen en het Engels met twee verschillende systemen – een belasting in Vlaanderen en Brussel en een retributie in Wallonië (SOFICO) – maakten van ons project het grootste en meeste complexe tolsysteem ter wereld.”

Uitdagend parcours

Dankzij de toegewijde inzet van alle Viapass-medewerkers die dag en nacht aan het project werkten, schoot het kilometerheffingsysteem in april 2016 succesvol uit de startblokken. En daar is Johan erg trots op. “Een van de uitdagingen was om een zo breed mogelijk draagvlak te creëren bij beleidsmakers en gebruikers over het nut en de werkbaarheid van de kilometerheffing voor vrachtwagens”, herinnert hij zich. “Gelijkaardige buitenlandse projecten haalden vaak niet de eindmeet, zoals het project ‘Anders betalen voor mobiliteit’ in Nederland, Ecotaxe in Frankrijk en de aanzet van het Duitse vignet PKW voor personenwagens.”

“Een andere uitdaging was een modern en hoogtechnologisch systeem creëren zonder slagbomen en tolpoorten op onze Belgische wegen. En qua financiering streefden we naar een zelfbedruipend systeem, waarbij onze private partners alles moesten prefinancieren. We slaagden erin om een tolsysteem op poten te zetten dat van bij de start foutloos functioneerde, enkele typische kinderziektes buiten beschouwing gelaten.”

Bron van inkomsten

De kilometerheffing voor vrachtwagens heeft tot nu toe zonder enige onderbreking gefunctioneerd. Daardoor leverde de succesvolle uitrol van Viapass al heel wat inkomsten op voor de drie gewesten in ons land. “In 2023 stond de teller van geïnde tolgelden in ons land op 888 miljoen euro”, weet Johan. “Opvallend hierbij is dat ruim 54 procent van dit bedrag door buitenlandse vrachtwagenchaffeurs betaald wordt.”

Schat aan informatie

Het sinds 2016 ingevoerde kilometerheffingsysteem levert niet alleen heel wat inkomsten op, maar ook een schat aan gegevens. Johan legt uit: “Via de tolheffing genereren we dagelijks enorm veel geaggregeerde en gepseudonomiseerde data over de voertuigstromen op onze wegen. Welke landen zijn het meest vertegenwoordigd? Welke regio’s in ons land moeten het meeste vrachtvervoer slikken?
En wat is het aandeel van elektrische vrachtwagens op Belgische wegen? We hebben het vrachtwagenverkeer de voorbije tien jaar ingrijpend zien evolueren.”

Johan geeft twee concrete voorbeelden: “Tijdens de eerste covidlockdown – van maart tot mei 2020 – viel het wegvrachtvervoer in België sterk terug. Dit veroorzaakte een daling van 28 procent qua economische activiteit. Vanaf juni 2020 trok het vervoer opnieuw aan, om in september van dat jaar opnieuw het pre-coronaniveau te halen. Een ander voorbeeld: tijdens de recente boerenprotesten in de haven van Zeebrugge zagen we in real time hoe vrachtwagenchauffeurs deze regio mijdden of geblokkeerd raakten, met de gekende gevolgen voor de aanlevering van goederen.”

Indexaanpassing kilometerheffing

Vanaf 1 juli 2024 gelden in Vlaanderen en Brussel nieuwe (geïndexeerde) tarieven voor de kilometerheffing.  “Deze nieuwe tarieven zullen raadpleegbaar zijn op de website van Viapass”, geeft Johan aan. “Nieuw is ook dat het Brussels Hoofdstedelijk Gewest het voordeeltarief van nul eurocent per kilometer toekent aan zero-emissievoertuigen. Dit is al het geval op het volledige Vlaamse wegennet. In Wallonië blijven deze voertuigen behouden in de emissiecategorie EURO VI.”